I. Giới thiệu: Một nghịch lý giữa thời đại số

Trong bối cảnh toàn cầu hoá và chuyển đổi số lan rộng, “kinh tế số” đang trở thành tâm điểm trong chiến lược phát triển của nhiều quốc gia. Tuy nhiên, một hiện tượng đáng chú ý đã và đang âm thầm diễn ra: sự trỗi dậy mạnh mẽ của “nền kinh tế phi kỹ thuật số”. Không dựa vào các công nghệ tiên tiến như AI, blockchain hay dữ liệu lớn, nền kinh tế này lại đang tạo ra giá trị thực tế bền vững, thu hút lao động, định hình xu hướng tiêu dùng và mang lại thu nhập ổn định cho hàng triệu người.

Bài viết này sẽ phân tích sâu về bản chất, nguyên nhân, vai trò, thách thức và triển vọng phát triển của nền kinh tế phi kỹ thuật số trong thời đại mới.

II. Nền kinh tế phi kỹ thuật số là gì?

a. Khái niệm

Nền kinh tế phi kỹ thuật số (Non-digital economy) là phần kinh tế không phụ thuộc vào nền tảng công nghệ cao hay hệ sinh thái số hóa. Nó bao gồm các hoạt động như:

• Nông nghiệp truyền thống

• Dịch vụ thủ công (cắt tóc, sửa chữa, giặt là…)

• Sản xuất thủ công mỹ nghệ

• Buôn bán nhỏ lẻ ngoài chợ

• Vận tải truyền thống, lao động thời vụ

• Du lịch trải nghiệm văn hoá địa phương không số hoá

• Các nghề nghiệp không có tương tác trên nền tảng số

b. Đặc điểm

1. Lao động thủ công là chủ yếu

2. Sự gắn bó địa phương cao

3. Phụ thuộc vào kỹ năng cá nhân thay vì máy móc

4. Tỷ suất lợi nhuận không cao nhưng ổn định

5. Khó đo lường bằng dữ liệu số hóa hoặc mô hình AI

III. Nguyên nhân dẫn đến sự trỗi dậy

a. Mệt mỏi với công nghệ và “sự khử con người”

Sau đại dịch và giai đoạn bùng nổ công nghệ, nhiều người bắt đầu mệt mỏi với việc mọi thứ đều phải “online”. Họ tìm về giá trị thủ công, trải nghiệm cá nhân hóa và sự tương tác con người, thứ mà công nghệ không thay thế được. Từ đó, nhu cầu đối với sản phẩm, dịch vụ phi kỹ thuật số tăng mạnh.

b. Mức sống tăng → Xu hướng tiêu dùng trải nghiệm, độc đáo

Khi thu nhập được cải thiện, người tiêu dùng có xu hướng chi tiền cho các trải nghiệm mang tính văn hóa bản địa, thủ công truyền thống, ẩm thực nguyên bản… Đây là mảnh đất màu mỡ của kinh tế phi kỹ thuật số.

c. Khủng hoảng việc làm trong lĩnh vực công nghệ

Ở nhiều nước phát triển và đang phát triển, làn sóng sa thải trong ngành công nghệ khiến một bộ phận lao động chuyển hướng sang các công việc tự do, thủ công, nông nghiệp – nơi vẫn còn nhu cầu ổn định.

d. Bất bình đẳng số và tiếp cận công nghệ

Ở nhiều vùng nông thôn, miền núi, đảo xa, việc tiếp cận internet, hạ tầng kỹ thuật số còn hạn chế. Tại đây, nền kinh tế phi kỹ thuật số không chỉ tồn tại mà còn phát triển mạnh như lựa chọn duy nhất.

IV. Vai trò và đóng góp của nền kinh tế phi kỹ thuật số

a. Giữ gìn văn hoá và giá trị truyền thống

Ngành nghề thủ công như làm gốm, dệt vải, nấu rượu, trồng chè… không chỉ là kế sinh nhai mà còn là cách gìn giữ bản sắc dân tộc, văn hoá địa phương. Đây là thứ mà nền kinh tế số không thể thay thế.

b. Tạo việc làm cho lao động không có kỹ năng số

Với lực lượng lao động lớn tuổi, người khuyết tật, người không có điều kiện học nghề công nghệ, nền kinh tế phi kỹ thuật số chính là nơi “giữ chỗ” và tạo sinh kế ổn định.

c. Bổ sung cho chuỗi cung ứng và tiêu dùng số

Nhiều sản phẩm được tiêu thụ qua nền tảng số nhưng lại được sản xuất bởi nền kinh tế phi kỹ thuật số (ví dụ: nông sản địa phương bán qua ShopeeFood, sản phẩm thủ công trên Etsy). Sự cộng sinh này giúp cả hai hệ sinh thái cùng phát triển.

d. Giảm phụ thuộc vào các nền tảng số hóa nước ngoài

Khi nền kinh tế nội địa dựa quá nhiều vào nền tảng như Google, Facebook, Amazon, rủi ro từ chính sách thay đổi là rất lớn. Kinh tế phi kỹ thuật số tạo ra một tầng ổn định, không bị “chi phối bởi thuật toán”, từ đó giảm thiểu rủi ro.

V. Thách thức của nền kinh tế phi kỹ thuật số

a. Quy mô nhỏ, khó mở rộng

Do phụ thuộc vào lao động cá nhân và kỹ năng thủ công, các mô hình kinh tế này thường không thể nhân rộng đại trà hoặc khó tiêu chuẩn hóa.

b. Dễ bị tổn thương trước thay đổi xã hội

Biến đổi khí hậu, đô thị hoá, di dân lao động… đang khiến nhiều ngành nghề truyền thống mai một. Nhiều thợ thủ công không có người kế thừa, mô hình dịch vụ cá nhân dần bị thay thế bởi chuỗi công nghiệp hoá.

c. Thiếu cơ chế hỗ trợ và tài chính

Ngân hàng thường không đánh giá cao mô hình phi kỹ thuật số do khó thẩm định tài sản, thiếu minh bạch sổ sách, khó đo lường rủi ro. Việc tiếp cận vốn vay hoặc chương trình hỗ trợ rất hạn chế.

d. Cạnh tranh với hàng công nghiệp giá rẻ

Hàng hóa sản xuất công nghiệp (tự động hóa, số hóa) có giá thành rẻ hơn nhiều so với sản phẩm thủ công. Nền kinh tế phi kỹ thuật số dễ bị cạnh tranh và loại khỏi thị trường nếu không có chiến lược phân khúc đúng.

VI. Hướng đi bền vững cho nền kinh tế phi kỹ thuật số

a. Số hoá một phần để tối ưu vận hành

Dù không chạy trên nền tảng công nghệ, các doanh nghiệp phi kỹ thuật số vẫn có thể tận dụng các công cụ số ở mức tối thiểu, như:

• Quản lý đơn hàng qua Excel hoặc phần mềm offline

• Bán hàng qua Zalo hoặc Facebook cơ bản

• Tối ưu chuỗi cung ứng bằng ứng dụng định vị

• Quảng bá sản phẩm thủ công qua TikTok

b. Đưa vào hệ sinh thái du lịch và văn hóa

Liên kết với ngành du lịch, giáo dục trải nghiệm là một giải pháp thông minh. Ví dụ:

• Làng gốm Bát Tràng mở lớp dạy nặn gốm

• Nhà nông mở tour hái chè, nấu rượu

• Làng nghề mở hội chợ trải nghiệm cuối tuần

c. Chính sách hỗ trợ chuyên biệt

Chính phủ cần có các chính sách hỗ trợ tài chính, thuế, đào tạo và hạ tầng cho các mô hình kinh tế phi kỹ thuật số, nhất là ở vùng sâu vùng xa. Cần xây dựng quỹ bảo tồn nghề truyền thống để giúp họ phát triển song hành cùng công nghệ.

d. Xây dựng thương hiệu gắn với địa phương

Định vị sản phẩm phi kỹ thuật số theo hướng thủ công, độc bản, gắn với bản sắc địa phương giúp gia tăng giá trị. Ví dụ: mật ong Tây Bắc, gốm Phù Lãng, lụa Tân Châu…

VII. Tương lai của nền kinh tế phi kỹ thuật số

Trong tương lai, kinh tế phi kỹ thuật số sẽ không biến mất mà sẽ:

• Song hành với nền kinh tế số

• Tập trung vào các phân khúc cao cấp, mang tính cá nhân hóa

• Phát triển theo hướng cộng sinh cùng nền tảng công nghệ

• Trở thành “kho tàng văn hóa” có giá trị kinh tế lâu dài

• Là cứu cánh cho việc bảo vệ nguồn nhân lực ngoài ngành công nghệ

VIII. Kết luận

Sự trỗi dậy của nền kinh tế phi kỹ thuật số không phải là một bước thụt lùi mà là biểu hiện của sự cân bằng và tự điều chỉnh của nền kinh tế hiện đại. Trong khi công nghệ mở ra khả năng tăng trưởng và tối ưu, thì kinh tế phi kỹ thuật số giữ lại giá trị con người, văn hóa và sự bền vững.

Chìa khóa không phải là “kỹ thuật số hay không kỹ thuật số”, mà là làm sao để hai hệ sinh thái này hỗ trợ, bổ sung cho nhau vì một nền kinh tế đa dạng, bao trùm và có chiều sâu nhân văn.

Xem thêm tại : Nolimit Agency 

• • Tư duy xây dựng thương hiệu cá nhân.
  • Gen Z và hành vi tiêu dùng mới.